دستگاه گوارش یکی از مهمترین سیستمهای بدن است که از دهان تا روده بزرگ را شامل میشود و وظیفه هضم، جذب و دفع مواد غذایی را بر عهده دارد. هرگونه اختلال در این مسیر میتواند باعث مشکلاتی مثل درد شکم، نفخ، اسهال، یبوست، خونریزی، التهاب و کمخونی شود.
پزشکان برای تشخیص علت این علائم از آزمایشهای گوارش استفاده میکنند؛ مجموعهای از تستهای خون، مدفوع، تنفس، تصویربرداری و آندوسکوپی که هرکدام اطلاعات متفاوتی درباره عملکرد دستگاه گوارش میدهند.
آزمایش گوارش چیست؟
«آزمایش گوارش» یک تست واحد نیست؛ بلکه مجموعهای از آزمایشهاست که برای بررسی عملکرد معده، کبد، صفرا، روده کوچک و روده بزرگ استفاده میشود.
این آزمایشها به پزشک کمک میکنند موارد زیر را تشخیص دهد:
انواع آزمایشهای گوارش (کاملترین لیست کاربردی)
1. آزمایش خون مرتبط با گوارش
این آزمایشها برای بررسی عملکرد بخشهای مختلف دستگاه گوارش انجام میشود:
CBC (شمارش کامل خون)
ESR و CRP
تستهای عملکرد کبد (LFT)
شامل AST، ALT، ALP، بیلیروبین
آمیلاز و لیپاز
2. آزمایش مدفوع
یکی از مهمترین ابزارهای تشخیص بیماریهای گوارشی است.
آزمایش کامل مدفوع (C/S/E)
خون مخفی در مدفوع (FOBT)
آزمایش هلیکوباکتر در مدفوع (H. Pylori Stool Ag)
-
تشخیص عفونت میکروب معده
-
دقیق و غیرتهاجمی
کالپروتکتین مدفوع
3. تست تنفسی
آزمایشهای تنفسی یکی از روشهای مدرن و غیرتهاجمی تشخیص مشکلات گوارشی هستند.
تست تنفسی هلیکوباکتر (Urea Breath Test)
تست تنفسی عدم تحمل لاکتوز
تست تنفسی SIBO
4. تصویربرداری گوارشی
در موارد نیاز، پزشک از روشهای زیر برای تصویربرداری استفاده میکند:
این تستها برای بررسی تودهها، سنگ صفرا، التهابها و بیماریهای کبد و پانکراس کاربرد دارند.
5. آندوسکوپی و کولونوسکوپی
این دو روش جزء مهمترین آزمایشهای تخصصی گوارشی هستند.
برای بررسی:
نمونهبرداری (بیوپسی) نیز در همین مرحله انجام میشود.
برای بررسی:
-
خونریزی روده
-
پولیپها
-
سرطان کولون
-
کولیت اولسروز و کرون
-
التهاب روده
6. آزمایشهای جذب و سوءتغذیه
آزمایش سلیاک (Anti-TTG – EMA)
آزمایش ویتامینها و مواد معدنی
چه زمانی باید آزمایش گوارش بدهیم؟
اگر یکی از علائم زیر را دارید، احتمالاً پزشک بررسی گوارشی را توصیه میکند:
در صورت مشاهده این علائم، تشخیص سریع بسیار مهم است تا از عوارض شدیدتر جلوگیری شود.
آمادگی قبل از آزمایش گوارش
آمادگی بستگی به نوع تست دارد:
برای آزمایش خون
برای آزمایش مدفوع
برای تست تنفسی
برای کولونوسکوپی
-
رژیم غذایی سبک
-
مصرف ملین تجویزشده
-
تخلیه کامل روده
تفسیر نتایج آزمایش گوارش
با توجه به تنوع زیاد تستها، هرکدام تفسیر متفاوتی دارد. چند نمونه رایج:
۱. کالپروتکتین بالا
→ نشانه التهاب روده و احتمال بیماری IBD
(کولیت اولسروز / کرون)
۲. خون مخفی مثبت
→ احتمال پولیپ، زخم معده یا سرطان روده
نیاز به کولونوسکوپی
۳. تست هلیکوباکتر مثبت
→ عفونت فعال معده
نیاز به درمان ۱۴ روزه
۴. تست لاکتوز مثبت
→ عدم تحمل لاکتوز
نیاز به تغییر رژیم غذایی
۵. ALT و AST بالا
→ احتمال بیماری کبدی یا کبد چرب
سوالات متداول درباره آزمایش گوارش
آیا آزمایش گوارش دردناک است؟
خیر، بیشتر تستها ساده و غیرتهاجمی هستند. فقط کولونوسکوپی ممکن است نیاز به آرامبخش داشته باشد.
آیا برای آزمایش گوارش باید ناشتا باشم؟
برای تست تنفسی و برخی تستهای خون بله؛ اما برای اکثر آزمایشهای مدفوع خیر.
آیا آزمایش مدفوع میتواند سرطان روده را تشخیص دهد؟
آزمایش FOBT خونریزی پنهان را نشان میدهد ولی برای تأیید، کولونوسکوپی لازم است.
آیا آزمایش هلیکوباکتر در منزل انجام میشود؟
خیر، نمونهگیری باید در آزمایشگاه انجام شود.
جمعبندی
آزمایش گوارش شامل مجموعهای از تستهای خون، مدفوع، تنفسی، تصویربرداری و آندوسکوپی است که برای تشخیص انواع مشکلات دستگاه گوارش استفاده میشوند. انتخاب نوع آزمایش کاملاً بستگی به علائم و تشخیص پزشک دارد. اگر مدتهاست دچار علائم گوارشی هستید، مراجعه به متخصص و انجام تستهای لازم میتواند به تشخیص دقیق و درمان سریع کمک کند.